كوردستان دەبێتە فەرمانڕەوای نوێی گازی سرووشتی

هەولێر و ئەنقەرە رێككەوتوون و مانگی داهاتوو دەست بە پرۆژەكە دەكرێ‌

حكومەتی هەرێمی كوردستان بەنیازە ئەمساڵ دەست بە جێبەجێكردنی پرۆژەی هەناردەكردنی گازی سرووشتی بكات، بەمەش دەبێتە فەرمانڕەوای نوێی گازی سرووشتی لە جیهاندا و ئەڵتەرناتیڤی رووسیا بۆ توركیا.

بەگوێرەی زانیارییەكان، حكومەتی هەرێمی كوردستان گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی توركی كردووە و نێوەڕاستی مانگی داهاتوو دەست بە جێبەجێكردنی پڕۆژەكە دەكرێت. 

هەرێمی كوردستان جگە لە یەدەگێكی زۆری نەوت، بەپێی داتا بڵاوكراوەكانی وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان بڕی 200 تریلیۆن پێ سێجا (5 تریلیۆن و 700 ملیار مەتر سێجا) یەدەگی گازی سرووشتیی هەیە، ئەمەش 3%ی تێكڕای یەدەگی گازی جیهانە كە رۆڵێكی گرنگ بە پێگەی كوردستان دەدات لە بازاڕەكانی گازی سرووشتیدا.

بە هەبوونی 200 تریلیۆن پێ سێجای گازی سرووشتی، هەرێمی كوردستان هاوسنووری تەوەری وزەی ئۆراسیایە و كەوتووەتە سەر چوارڕێیانی وزە. دابەزینی نرخی نەوت و قەیرانی دارایی كوردستان وایان لە بەرپرسە باڵاكانی كورد و وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان كردووە، پلان و بەرنامە بۆ بەرهەمهێنانی گاز و هەناردەكردنی دابنێن.

دەرفەتێكی گرنگ بۆ كوردستان

پێویستیی توركیا بە گازی كوردستان بەتایبەت دوای تێكچوونی پەیوەندییەكانی لەگەڵ رووسیا، هاوكات لەگەڵ كێشەی نێوان مۆسكۆ و ئەوروپا لەسەر نیمچە دوورگەی كریمیا، بۆ كوردستان خاڵی زۆر پۆزەتیڤن كە بایەخی گازی سرووشتییان زیاتر كردووە، بۆیە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەیەوێت لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی خاوەنكار لە كەرتی نەوت و گازی كوردستاندا، لە كۆتایی ئەمساڵ یان سەرەتای ساڵی نوێ، رۆژانە بڕی 10 ملیار مەتر سێجا گازی سرووشتی هەناردەی توركیا بكات.

كۆتایی ساڵی رابردوو، میدیاكانی توركیا بەشێوەیەكی فراوان باسیان لە دۆزینەوەی سەرچاوەیەكی جێگرەوەی گازی سرووشتی رووسیا كرد و گازی باشووری كوردستانیان وەك ئەڵتەرناتیڤێكی بەهێزی رووسیا نێوبرد. میدیاكانی ئەو وڵاتە بە پشتبەست بە یەدەگی گازی كوردستان، بڵاویانكردەوە كە گازی سرووشتیی باشووری كوردستان پێداویستییەكانی 50 ساڵی توركیا دابین دەكات.

بەپێی پلانی وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان، چاوەڕێ دەكرێت كۆتایی ئەمساڵ بڕێكی زۆری گاز بە هێڵی بۆڕی هەناردەكردنی هەرێمی كوردستاندا لە خاڵی سنووری پێشخابوورەوە بەرەو توركیا بنێردرێت، بەڵام بەهۆی شەڕی داعش و ئاڵۆزییەكانی باكووری كوردستان رەنگە پڕۆژەكە دوابكەوێت.

بەپێی پڕۆژەكە، دەبێت كۆمپانیایەكی توركی و كۆمپانیایەكی خۆماڵی بەیەكەوە كار لەسەر كێڵگەكان بكەن. لە ساڵی 2013ەوە هەرێمی كوردستان گرێبەستێكی بۆ ماوەی 26 ساڵ لەگەڵ كۆمپانیای بۆتاشی توركی واژۆكردووە.

راكێشانی بۆڕییەكە چەندی پێویستە؟

د.بێوار خنسی، راوێژكاری ئەنجوومەنی ئاسایشی كوردستان بۆ وزە بە (رووداو)ی راگەیاند، ئەگەر راكێشانی بۆڕی گاز وەك بۆڕی نەوت كاری لەسەر بكرێت، ئەوا پڕۆژەكە بەخێرایی و بە ساڵێك تەواو دەبێت، بەجۆرێك لە كۆتایی ئەمساڵ یان سەرەتای ساڵی داهاتوودا، باشووری كوردستان دەتوانێت رۆژانە 10 ملیار مەتر سێجا گاز هەناردەی توركیا بكات، تاوەكو ساڵی 2020 یش بڕەكە بگەیەنێتە 20 ملیار مەتر سێجا.

ئێستا ژمارەیەك كۆمپانیای خاوەنكار لە كەرتی نەوت و گازی كوردستاندا كاردەكەن، كۆمپانیاكانی گەنەڵ ئینێرجی، ئەنگلۆتوركی لە كێڵگەكانی تەقتەق، میران، تاوكێ‌ و بنەباوی كار لە بەرهەمهێنانی گازی سرووشتیدا دەكەن، ئەوە جگە لەو كێڵگانەی كۆمپانیای ریپسۆڵ كاریان تێدا دەكات. 

لەساڵی 2007یشەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان گرێبەستی لەگەڵ كۆنسێرتیۆمی داناگاز بەست كە كۆمپانیای كریسێنت پێترۆلیۆمی ئیماراتیش تێیدا بەشدارە بۆ پەرەپێدانی كێڵگە گازییەكانی چەمچەماڵ و كۆرمۆر. هەر یەك لە كۆمپانیاكانیOMV ی نەمسایی وMOL ی هەنگاریش هەر یەك 10% بەشدارن لەو كۆنسێرتیۆمە، بەڵام لە دوو ساڵی رابردوودا كێشە لەنێوان ئەو كۆمپانیایە و حكومەت دروست بوو، بەو هۆیە كۆمپانیاكە لە كوردستان كارەكانی راگرتوون.

ئاشتی هەورامی، وەزیری سامانە سرووشتییەكان مانگی 11ی ساڵی رابردوو لەكاتی بەشداریكردنی لە كۆنگرەی ئەتڵەنتیك بۆ وزە كە لە ئیستەنبوڵ بەڕێوەچوو، رایگەیاند "بۆ 9 مانگ دەڕوات ئێمە پەرەمان بە گازی سرووشتی داوە، ئەو گازە بەمەبەستی پێداویستی ناوخۆیی بەكاردەهێنین، هەروەها هەناردەی دەرەوەشی دەكەین، لە بەرنامەماندایە تاوەكو 2019، هەرێمی كوردستان 20 ملیار مەتر سێجا گازی سرووشتی هەناردە بكات".

نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆژی 26/12/2015 سەردانی ئەنقەرەی كرد. بەپێی زانیارییەكانی (رووداو) بارزانی لەو سەردانەیدا گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی توركی كردووە بۆ راكێشانی بۆڕیی گاز.

سەرچاوەیەك لەبارەی نێوەڕۆكی رێككەوتنەكە بە (رووداو)ی راگەیاند، بەپێی رێككەوتنەكە ئەگەر هیچ گرفتێك نەیەتە پێش، سەرەتا یان نێوەڕاستی مانگی داهاتوو (مانگی شوبات) دەست بە پڕۆژەكە دەكرێت، پڕۆژەكەش لەماوەی 270 رۆژ (9) مانگ تەواو دەبێت، واتە كۆتایی ئەمساڵ دەتوانرێ دەست بە هەناردەكردنی گازی سرووشتی بكرێت، چونكە هەر مانگی شوباتی داهاتوو، لە دیوی باكووری كوردستانیش دەست بە پڕۆژەكە دەكرێت.

پرۆژەكە سەركەوتوو دەبێت؟

نەخشەی وزەی جیهان لە سەدەی بیست بەدواوە تەنیا بە نەخشەی نەوت و خەڵووز نەناسراوە، بەڵكو گازی سرووشتی بەهەمانشێوەی نەوت لە نەخشەكەدا لە كێبڕكێدایە بۆ ئەوەی بەسەرچاوەیەكی سەرەكی وزە هەژمار بكرێت.

ئایا بیرۆكەی هەناردەكردنی گازی سرووشتی سەركەوتوو دەبێت، یاخود مەترسی نییە نرخی گازیش وەكو نەوت دابەزێ؟ د.بێوار خنسی گوتی "ئەوەی ئێستا لە بازاڕی وزەدا روودەدات ناتەندروستە و بەهۆی سستبوونی پیشەسازیی جیهان، بەكارهێنانی وزە كەمتر بووەتەوە، بەڵام ئاستی بازاڕ بەمشێوەیە نامێنێتەوە".

ئێستا جیهان رۆژانە پێویستی بە 97 ملیۆن بەرمیل نەوتە، راوێژكاری ئەنجوومەنی ئاسایشی كوردستان پێشبینی كرد لە 2020 بڕی ئەو پێویستییە بگاتە 150 ملیۆن بەرمیل، بۆیە بەهۆی پێویستیی جیهان بە وزە، پڕۆژەكە شكست ناهێنێ.

بەگوێرەی ئاژانسەكانی پەیوەست بە وزە لەناوخۆی توركیادا، ساڵانە توركیا پێویستی بە 48 ملیار مەتر سێجا گازی سرووشتی هەیە، بەرەبەرەش ئەو پێویستییە زیاد دەكات، رووسیا لەو بڕە زیاتر لە 50% و ئێران 30%ی دابین دەكەن، بەشێكیشی لە ئازەربایجانەوە هاوردە دەكرێ. پێویستیی توركیا بۆ گازی سرووشتی تاوەكو 2020 بۆ ترلیۆنێك و 900 ملیار پێ سێجا بەرز دەبێتەوە و هەرێمی كوردستانیش خاوەن یەدەگی 200 ترلیۆن پێی سێجایە، بۆیە دەتوانێت بەشی زۆری پێویستییەكانی ئەو وڵاتە پڕبكاتەوە.

وەك راوێژكاری ئەنجوومەنی ئاسایشی كوردستان بۆ وزە دەڵێت "بەهۆی نزیكییەوە، نرخی گواستنەوەی گازی سرووشتی لە هەرێمی كوردستانەوە بۆ توركیا كەمتر دەبێت، ئەوەش مانای ئەوەیە توركیا گازی بە نرخێكی هەرزانتر لە ئێران و رووسیا دەستدەكەوێت، هەروەها توركیا دەیەوێت گوشاری رووسیا لەسەر خۆی كەمبكاتەوە و گاز لە كوردستان بكڕێ كە دەتوانێ 30%ی پێداویستییەكانی دابین بكات".

داهاتی 20 ملیار دۆلار

لەگەڵ دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا، نرخی گازی سرووشتیش دابەزیوە. رۆژی 17/12/2015 نرخی گاز بە رادەیەك دابەزی كە لە 16 ساڵی رابردوودا وێنەی نەبووە. ئێستاش یەك مەتر سێجای گاز بە 2 دۆلار و چوار سەنت لە بازاڕەكاندا مامەڵەی پێوە دەكرێ. ئەگەر ئەو نرخە تا كاتی هەناردەكردنی گازی سرووشتیی كوردستان وەك خۆی بمێنێتەوە و هیچ هەڵكشان و داشكانێك بەخۆیەوە نەبینێ، لە دوو ساڵی داهاتوودا هەرێمی كوردستان ساڵانە زیاتر لە 20 ملیار دۆلاری تەنیا لە بەرهەمهێنانی گازی سرووشتیدا دەستدەكەوێ.

حكومەتی هەرێمی كوردستان خەریكی راكێشانی بۆڕی گواستنەوەی گازی سرووشتیە كە لە كۆرمۆری ناوچەی گەرمیانەوە دەستپێدەكات و دەچێتە چەمچەماڵ و ئینجا بۆ خورمەڵە و دواتر پارێزگای دهۆك و لە كۆتاییشدا لە پێشخابورەوە دەچێتە خاكی باكووری كوردستان.

كۆمپانیای بۆتاش كە بەڕێوەبەری تۆڕەكانی نەوت و گازی توركیایە، رایگەیاندووە كە تاوەكو مانگی شوباتی ئەمساڵ تەندەرێك رادەگەیەنێت بۆ راكێشانی بۆڕیی گازی سرووشتی لە سنووری هەرێمی كوردستانەوە بۆ پارێزگای ماردین كە پێشتر تاوەكو ئەو پارێزگایە تۆڕی گاز راكێشراوە. ئەو تەندەرە داوا لە كۆمپانیاكان دەكات پێشنیازەكانی خۆیان بۆ دروستكردنی 180 كیلۆمەتر بۆڕی كە توانای گواستنەوەی ساڵانە 20 ملیار مەتر سێجا گازی سرووشتیی هەیە، رادەستی كۆمپانیاكە بكەن.